Bismil ilçesinin kurulu bulunduğu yüzey şekilleri, tarım, ulaşım ve diğer coğrafi ortam faaliyetleri için genellikle olumlu bir yapı göstermektedir. Bu durum binlerce yıllık yerleşme ünitelerinin süregeldiği, tarihten günümüze değin uygun coğrafi ortamın tesis edilmesinde önemli bir rol oynamaktadır.
MİLYARLARCA YIL ÖNCE ESKİDEN BİSMİL DENİZ KÖFREZİ DURUMDAYDI
Dünyayı yaratan Allah’u Tealadır. Herseyi mükemmel yaratmıştır.
Bismil ve yakın çevresi, Pliyosen sonlarına kadar Neotethys denizi altında uzanım gösteren bir körfez durumundaydı.
Bu körfezin kuzey ve güneyinde yer alan Silvan antiklinali ve Mardin eşiği gibi “karasal” ortamlarından taşınan malzemeler bu körfezde istiflenerek tortulanmışlardır.
DENİZ SULLAR ÇEKİLİNCE 1 SINIF ARAZİ ORTAYA ÇIKTI
Bismil ilçesi coğrafya tezi yazan Nurettin Özgen’e kitabında alınan bilgilere göre, Bismil ilçesinde, Tektonik gelişmeler ve buna bağlı olarak meydana gelen regresyon hareketleri sonucu Pliyo- Kuvaterner dönemde denizel ortam tamamen çekilerek yerini karasal ortama bırakmıştır.
Bütün bölgede olduğu gibi çalışma sahasında da levhalar arası sıkışma rejimine bağlı olarak kıvrılma ve kırılmaya uğrayarak yükselmiş bir jeolojik yapı meydana gelmiştir.
DİCLE NEHRİ TESTERE GİBİ YARARAK DENGE OLUŞUYOR
Tektonik hareketlerle birlikte yükselen bu jeolojik yapıyı, Dicle nehri bir “testere” gibi yararak denge oluşturmaya çalışmıştır. Araştırma alanının güneydoğusunda yer alan Tepe köyünde Hasankeyf’e kadar, Dicle nehrinin oluşturduğu yarma vadi bu tür oluşumlar için güzel bir örnek teşkil etmektedir.
Kıtasal çarpışmaların devam ettiği ve tektonik hareketlerin gelişim gösterdiği bu dönemde bölgenin paleocoğrafik gelişimi önemli ölçüde değişmeler göstermiştir.
Bölgenin denizel ortama geçmesiyle birlikte tortulanmalar artarak devam etmiş ve Bismil ilçesinin de yer aldığı Diyarbakır havzası sonuna doğru denizel ortamdan karasal ortama doğru geçiş yapmıştır.
Özellikle Diyarbakır- Bismil ve Batman karayolunun; Üçtepe, Göksu, Köseli, İsalı ve Sinan köyü civarındaki karayolu yarmalarında mostra veren onlarca metre kalınlığındaki neojen yaşlı formasyonlar yörenin jeolojik ve litolojik yapısı ile gelişimi hakkında önemli bilgiler vermektedir
Dicle nehri ve yan kolları başta olmak üzere, yöredeki başlıca depresyon alanlarında Kuvaterner dolgu malzemeleri yayılış göstermektedir. TPAO ve MTA’nın yörede yapmış oldukları araştırmalara göre, meydana gelen kıvrılma ve kırılmalarla, yükselen Silvan ve Gerçüş arasında bir senklinal içinde yer alan Bismil Ovası, kuzey ve güneydeki yüksek birimlerden (Silvan ve Mardin eşiği) taşınan alüvyal malzemelerle kaplanmıştır. İşte Bismil toprakları milyarlarca yıl önce alüvyal kaplaması ile birinci sınıf arazi oluşmuştur.
Tektonik gelişmelerin etkisiyle yükselti farklarının artması sonucu tabanına (Bismil Ovasına) taşınan malzemeler, Dicle nehri ve yan kolları (Seyhan, Göksu, Salat, Sinan ve Pamuk çay… gibi) tarafından yarılarak, seki sistemlerini oluşturmuşlardır. Bu seki sistemleri, özellikle Dicle nehri ve Batman çayı kıyısı boyunca geniş bir yayılış göstermektedir (Harita: 10).
Bismil Platoları nelerdir?
Bismil ilçesi ve yakın çevresini kuzey ve güney yönünde sınırlandıran iki önemli kıvrım zonu vardır. Güneyde Mardin- Midyat eşiğinin kuzey kanadını oluşturan Raman- Gercüş- Savur(Barava) kıvrım hattı, uzanım gösterirken; kuzeyde ise Silvan- Hazro (Bismil Silvan tarafı) kıvrım zonu yer almaktadır.
Kısacası Bismil Depresyonu; Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Dicle bölümünde uzanan ve Diyarbakır Havzası olarak adlandırılan morfolojik ünitenin doğu yarısında yer alan ve Dicle nehri yatağı boyunca uzanan bir ünitesidir.
Tektonik sıkışma sonucu, güneyde Mardin eşiği (Raman- Gercüş ve Savur kıvrım hattı boyunca yer alan plato ve dağlık kuşak), kuzeyde ise Güneydoğu Toros dağlarının kenar kıvrımları kuşağı (Hazro- Silvan kıvrım zonu) arasında kalan Bismil sübsidans havzasında hafif dalgalı bir topografya arz etmektedir.
Allah’a şükürler olsun ki, Bismil toprak yapısı güzeldir. Yeterki ilçemize sahip çıkalım. Sen
