Diyarbakır’ın Bismil ilçesinde doğdu, 54 yıl boyunca burada yaşadı. Büyük Şafii ilmihalini yazdı. Fıkıh, tefsir, Kürtçe fıkıh, nahiv, divan şiirleri, dua ve zikirler gibi birçok farklı alanda; Kürtçe, Türkçe, Arapça ve Farsça gibi farklı dillerde 40’a yakın eser yazdı.
Bismil’in Büyük Alimlerinden Molla Ahmed Hilmi El Koği kimdir? Ne zaman nerede doğmuştur? Kaç yaşında nerede vefat etmiştir?
ÜSTAD MOLLA AHMED HİLMİ EL KOĞİ
Merhum üstad Ahmed Hilmi El Koği, 1942 yılında, Diyarbakır’ın Bismil ilçesine bağlı Koği (Koğuk) köyünde dünyaya geldi. Babasının adı Molla Yusuf, annesinin adı Aişe’dir (Ayşan). Babası gibi kendisi de dedesinin ismini almıştır. Kısaca nesebi şöyledir: Ahmed bin Yusuf bin Ahmed bin Yusuf. Takdiri ilahinin tecellisidir ki bu silsiledeki çocuklar hep ailenin tek çocuğu olarak kalmışlardır.
Babası Molla Yusuf, Nakşibendi tarikatına bağlı, İslami ilimlerle uğraşmayı seven muttaki bir zattı. Arapça grameri okumadığı halde tüm ömrünü fıkıh ve tefsir başta olmak üzere dini ilimleri mütalaa etmekle geçirmişti.
Annesi Aişe’nin babası Molla Abdurrahman, Arapça ve Farsça’yı çok iyi konuşan, ilim ve dirayet sahibi bir alimdi. Bir mesele hakkında yalancı şahitlik yapmayı reddettiği için seferberliğe gönderileceklerin listesine ismi eklenir ve sefere gönderilir. Genç yaşında şehid olur ve geride ana kucağında tek çocuğu olan Aişe kalır.
Yine annesinin dedesi Molla Resul bölgenin meşhur alimlerindendir. Ahtep (Aktepe) köyünde ikamet eden ve Şeyh Hasané Nurani olarak anılan Şeyh Hasan’ın medresesinden icazet almıştır. Şeyh Hasan’ın Şey Abdurrahman (Ravdetün Naim’in yazarı) ve Şeyh Muhammed Can isimli iki oğluna ders verdiği rivayet edilir.
Kısacası Üstad Molla Ahmed hem baba hem de anne tarafından takva ve ilim sahibi bir aileden gelmiştir.
Merhumun kendisi de henüz küçük yaşlardayken kendini ilmin içinde bulmuş ve büyük bir aşkla ilim tahsiline başlamıştır. Henüz küçük bir çocuk iken, bir gece rüyasında “İmam Nevevi, İmam Nevevi” diye sayıkladığını annesi işitmiştir.
Eğitimine köyünde bulunan Mola Muhammed Şerif’in yanında başladı. İlk olarak Kur’anı Kerim dersini aldı. Molla Muhammed Şerif, Siirt’in Kurtalan ilçesine bağlı Békend köyüne taşınırken, kendisini çok sevdiği için, Küçük Ahmed’i de anne ve babasının itirazlarına rağmen beraberinde götürdü. Böylece Kürdistanda feqiti olarak adlandırılan medrese eğitimine başlamış oldu. İlminin önemli bir kısmını burada öğrendi. Sonra Molla Yasin, Molla Mustafa ve Şeyh Muhammed Arapkendi gibi bölgenin tanınmış alimlerinden ders alarak İslami ilimleri öğrenmeye devam etti. Bir yandan da Arapça güzel hat sanatını ilerletiyordu. Bundan dolayı bölgede daha çok hattat sıfatıyla anınır ve tanınır olmuştur. Son olarak Bismil’e bağlı Arapkend köyünde Şeyh Muhammed’in yanında ilminin bitirip icazetini aldı ve aynı zamanda Nakşibendi şeyhi olan seydasının tarikatına girdi.
Batman’ın merkez ve Bismi’in hem merkez hem de köylerinde imamlık yaptı. Bu esnada medresesinde sürekli öğrenci bulundurarak, Kur’anı Kerim, tefsir, fıkıh, kelam, usul, nahiv, sarf gibi İslami ilimlerde ders vererek birçok talebe yetiştirdi. Çoğu zaman maddi sıkıntılar içinde sabrederek vakur ve sade bir hayat sürdürdü.
Tüm ömrünü ders vererek, gerek kendisinin kaleme alıp telif ettiği eserleri, gerekse diğer alimlerin eserlerini güzel hattıyla yazarak ilmi çalışma ve hizmetle geçirdi. Bu çalışma ve gayreti son nefesine kadar devam ettiği için bazı eserleri yarıda kalmıştır. Bunların en önemlisi Kürtçe meal çalışmasıdır. Bu çalışma Ali İmran suresinin sekizinci ayetine kadar gelmiş ve durmuştur. İmam Şafii’nin ömrü kadar olan 54 senelik bereketli geçen ömrünü bitirip geride Müslümanların ifadesine sunduğu birçok eser bırakarak 16 Mayıs 1996 yılında bir Cuma gecesi rabbine kavuştu ve Bismil’in eski mezarlığına defnedildi.
ŞAHSİYETİ
Merhum, yukarıda da belirtildiği üzere nakşibendi tarikatına bağlı müttaki bir zattı. Günlük ziki ve virdlerini hiç ihmal etmez, işler ne kadar acillik arz etse de namazlarını huşu içinde ağır ağır kılar, mutlaka tesbihatını yapardı. Nafile ibadetlere önem veriri, bid’atlerden uzak dururdu. Necaset hususunda da çok titizdi.
Yürürken gözünü haram nazardan muhafaza emk için sağa ve sola bakmaz sadece önüne bakardı. Bundan solayı tanıdık bazı kişileri fark etmeden ve selam vermeden geçtiği olurdu. Hatta bu durum, zaman zaman “selam vermeden geçiyor” şeklindeki yanlış anlamalara sebep oldu.
Doğru sözlü ve dostların açok sadıktı. Bu yüzden bağlandığı seydasını sık sık ziyaret ederve onun izni olmadan da eve dönmezdi. Bu durum kendisi ile köy ağaları arasında gerginliğe yol açardı. Öyle ki bazen köyü terk etmek zorunda kalırdı.
İnandığı gibi yaşardı. Hakkı söylemek ve müdafaa etmek hususunda cesurdu. İmamlık yaptığı köylerde, kim olursa olsun haksızlık yapanların haksızlıklarını yüzlerine karşı söyler ve bunu terk etmelerini konusunda onları uyarırdı. Aleyhinde dahi olsa hakkı kabul etmekten çekinmezdi. Her yaşta, her sınıftan insanlarla sohbet edip arkadaş olacak kadar mütavaziydi.
Peygamberimiz Hz Muhammed’e (S) olan sevgisinden dolayı O’nu (S) rüyada görmeyi çok arzu ederdi. Göremeyince de iki sefer bunalım geçirdi. Her iki seferinde de ruhi bunalımı birkaç ay devam etti. Kendisi bu bunalımdan, Şeyh Hamid soyundan Şey Afif’in tavsiyesiyle, Üstad Bediüzzaman’ın sözler adlı eserini okuyarak kurtulduğunu söylerdi. Bu yüzden Üstad’ı ve Risali Nur’u çok severdi. Vefatına yakın yıllarda bölgede İslami çalışmaların yayılmasına çok sevindi. İslami hizmet için kapısını sonuna kadar açtı ve İslami cemaati öven şiirleri yazdı.
Zulme karşı duranları, özellikle de zulme karşı duran alimleri sever ve takdir ederdi. Bu konuda İmam Şafii, İmam Nevevi, Taftazani, Üstad Bediüzzaman ve Şeyh Said gibi zatların hayatlarından örnekleri zevkle anlatırdı.
Astronomi ve Matematik gibi diğer ilim dallarında da araştırmalar yapardı. Ancak Edebiyata, özellikle de Kürt Edebiyatına meraklıydı. Şeyhi Ceziri, Feqiyé Teyran, Şeyh Amedé Xané, Seyda Molla Halil Siirdi ve Şeyh Abdurrahman Aktepi gibi edip alimlerin eserlerini çok güzel anlar ve açıklardı. Bunlardan bazılarını da şerh etmiştir.
Vefatından birkaç gün önce çok arzuladığı şeye nail oldu. Rüyasında içinde İslami cemaatin mümtaz şahsiyetlerinden bazılarınn da bulunduğu büyük bir topluluğun içinde Hz Muhammed’i (S) gördü. Bu rüyayı ecelinin yaklaştığına yorumladı ve öyle de çıktı.
ESERLERİ
Eserlerini “Telif eserleri” ve “Hat eserleri” diye iki gruba ayırmak mümkündür.
Telif Eserleri
1. Hediyetül Habib (Kürtçe Fıkıh, Gayet’in Şerhi)
2. Rehberé Avam (Kürtçe Akaid, Nehcül Enam’ın şerhi)
3. Rehberé Sani (Kürtçe Akaid, Ahmedé Xané’nin akide kitabının şerhi)
4. Gülzarar Hemukan (Kürtçe Arapça çocuklar için sözlük, Nubihar’ın şerhi)
5. Akida İmané (Çocuklar için akaid)
6. Amelé Şevu Rojé (Günlük dua ve zikirler)
7. El Mesailül Cürcaniye (Cürcani Avamil’in şerhi, Arapça nahiv)
8. Zérin Huruf (Züruf’un Şerhi, Kürtçe Nahiv)
9. Et tertibul Munis (Molla Yunus terkibinin şerhi, Kürtçe nahiv)
10. El Avamilül Hilmiyye (Arapça Nahiv)
11. Ez Züruf Vel Cümel (Arapça Nahiv)
12. Mantık Risalesi (Arapça basılmamış)
13. Wedi’ Risalesi (Arapça basılmamış)
14. Münazara Risalesi (Arapça basılmamış)
15. Ed Dürrettüs Seniye (Molla Halil’in Hebiyye isimli kitabının şerhi, Arapça Münazara)
16. Memu Zin Şerhi (Arapça basılmamış)
17. Bakara Suresinin Kısa Tefsiri (Basılmamış, müsvedde)
18. Kürtçe Mevlid Şerhi (Basılmamış müsvedde)
19. Şerhül Muğni Haşiyeleri
20. İstiare Risalesi (Basılmamış müsvedde)
Hatt Eserleri
1. Resailül Hams (Nahiv Cümlesi)
2. Memu Zin (Basılmamış)
3. Divan Civin (Diwana Cami’, Arapça Kürtçe Farsça kasideler)
4. Kafiye ve İsağoci (Molla Halil Siirdi)
5. Sa’dullah Sağir ve Haşiyesi
6. Hall ve Haşiyesi (Camiul Fevaid)
7. Ravdatun Naim (Şeyh Abdurrahman Aktepi)
8. Kelimatül Kudsiyye (Nakşibendi Şeyhlerinin Risaleleri)
9. Risaletül Vedi’ ve Haşiyesi (basılmamış)
10. Fethül Celil (Seyda Molla Hüseyin Küçük)
11. Nakşibendi Sadatı (Levha)
12. Sarf Metni (Basılmamış)
13. Nubetul Leali Şerhu Bed’il Emali (Akaid)
14. El Mütenebbiul Kadiyani
15. Elfiye Metni (Basılmamış)
16. Kıtır Metni (Basılmamış)
17. Kavaid Metni (Basılmamış)
18. Hebiyye Metni (Basılmamış)
Bütün telifatını kendi hattıyla yazıp bastırmıştır. Bakara suresinin tefsiri, istiare ve mevlid şerhi hariç. (Bunlar müsvedde halinde kalmışlardır) Hattıyla yazdığı bütün eserlerde kendisinin tasarlayıp çektiği tuğrası bulunur.
