Her şehrin kendine ait bir hikayesi var. Bu hikayenin içinde hem tarihsel kökler, hem mitler hem de şehri şehir yapan simgeler gizli. İşte Türkiye’nin doğu kanadının en gelişmiş ve köklü şehirlerinden birisi olan Diyarbakır’ın surları da bu simgelerden birisi.
Diyarbakır Kalesi veya Diyarbakır surları, Diyarbakır'ın Sur ilçesinde yer alan tarihî bir yapı. İç kale ve dış kale olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Surlardaki ana girişler Dağ Kapı (Harput Kapısı), Urfa Kapı (Rum Kapısı), Mardin Kapı (Tell Kapı) ve Yeni Kapı (Dicle-Irmak-Şat Kapı)'dır. Yaklaşık dokuz bin yıllık olan surlar, Çin Seddi'nin ardından dünyadaki en uzun ve geniş savunma duvarıdır.
Halk arasında “Ben û Sen” olarak anılan bu surlar 5 kilometrelik uzunluğu ve görkemli görüntüsüyle şehre tarihi bir derinlik katıyor. Diyarbakır’ın dört merkez ilçesinden birine de adını veren surlar 12 metre yüksekliğinde. UNESCO Dünya Mirası Listesinde de yer alan surlar, dünyada Çin Seddi’nden sonraki en uzun duvar özelliğine de sahip. Yukarıdan bakıldığında kalkan balığı görüntüsünü hatırlatan surlar Diyarbakır’ın zengin tarihsel zincirine bir halka daha ekliyor.
Diyarbakır Surları ne zaman yapıldı? Kim yaptırdı
Diyarbakır Surlarının yapımı ile ilgili farklı rivayetler mevcuttur. Ancak Surların yaklaşık dokuz bin yıllık bir tarihe sahip oldukları düşünülmektedir.
Çin Seddinden sonra dünyanın en uzun, en geniş ve sağlam surlarından biri olduğu kabul edilir. Diyarbakır surlarını ilk olarak kimin, hangi dönemde yaptırmaya başladığı bilinmemektedir ancak İç Kale'nin şehrin ilk yerleşme yeri olduğu sanılıyor. Kaynaklarda, kentin Roma dönemi öncesi hakkında, MÖ 2000'li yıllarda bölgede Hurrilerin yaşadığı, Hurri kentinin surla çevrili olduğu, MÖ 9. yüzyılda Bit-Zamani kabilesinin başkenti olduğu dönemde ise eski surun onarıldığı dışında bir bilgi bulunmamaktadır. Roma dönemindeki müdahalelerin Miladi 330-338 ve 349 yıllarında olduğuna dair üç ayrı bilgi bulunmaktadır.
Diyarbakır surları şehrin tamamını içine alan bir duvar şeklinde inşa edilmiş. Kale ile birlikte savunma amaçlı olarak yapılan Diyarbakır surlarının bölgenin yerli halkı Huriler yapıldığı tahmin ediliyor. Bizans İmparatoru Constantinus tarafından bakım ve onarımı yaptırılan surlar iç ve dış kale olmak üzere iki kısımdan oluşur. 5,5 kilometre uzunlukta olan dış kalenin 4 kapısı ve 82 adet burcu vardır. Taşların kalınlığı 4 metre civarında olduğu için günümüze kadar sağlam şekilde gelebilmiş olan burçlar kalenin belki de en görkemli kısmıdır.
İç kale ise Virantepe isimli tepenin üzerinde yükselir. Tarih boyunca Diyarbakır’ın bulunduğu topraklarında varlığını sürdürmüş her uygarlıktan izlerin bulunduğu kale, sadece bu özelliği ile dahi son derece kıymetlidir. Surlar üzerinde yer alan motifler ve kitabeler sayesinde Abbasiler, Bizanslılar, Romalılar, Mervaniler, Büyük Selçuklular, Artuklular, Eyyûbiler, Akkoyunlular ve Osmanlı Devleti’nin izlerini görmek mümkündür.
Ben û Sen’in hikayesi
Her şehrin ve tarihi yapının bir hikayesi var demiştik ya. Ben û Sen’in de bir hikayesi var elbet. Rivayete göre surları yapacak usta ve kalfası kimin daha güzel iş çıkartacağı konusunda iddiaya girer ve her ikisi de ters yönlerden surları inşa etmeye başlar. Ve yolları bir noktada kesişir. Birbirlerinin inşa ettikleri surlara imrenerek ve hayranlık içinde bakan usta ve kalfa kimin eserinin daha güzel olduğunu sorarlar birbirlerine. “Ben mi, Sen mi?” Usta nezaket gösterir ve kalfasına “sen” diyerek kendisini surdan aşağı bırakır. Kalfa da bu duruma dayanamaz ve o da kendisini surlardan aşağı atar. İşte bu bölgeye Ben ve Sen anlamına gelen Ben û Sen ismi verilir.
