1-Xiya Aşireti
2-Hevêdî Aşireti
3-Badıkan Aşireti
4-Kulpiya Aşireti
5-Etmaneka Aşireti
Yazar: Musa ÇELEBİ
Hevêdî Adıyaman Besni merkezli büyük bir Kürt aşiretinin adıdır.
Hevidi [Kürtçe hewêdî aşireti]
Kürt-Sünni (Hevêdi)
Osmanlı döneminde Besni'nin kuzey kesimini kapsayan Hevidi nahiyesi merkezi idi.
Tarihçiler; 1844 tarihli nüfus sayımında Hevîdî cemaatinin yaşadıkları yerler “Hevîdî Nahiyesi”ne veya başka bir ifade ile “Hevîdî Aşireti Nahiyesi”ne dönüştürülmüş ve nahiye kapsamına 19 köy alınmıştır. Bunlar; Birişme, Boncuk, Cencere, Eskiköye tabi Birişme (ayrı bir köy), Gedikli, Karakuyu, Kevcâllı, Berekâtlı, Eskiköy, Kızoğlan, Kitiş, Kocapîrlî, Mâmadik, Nâsırlı, Sarıyaprak, Sîvârlı (Suvarlu), Sugözü, Uzunkuyu ve Zirce köyleridir. Daha sonra 10 köy daha oluşmuştur.
Hevedi aşireti ile ilgili en erken belge İbni Farqini'nin Silvan tarihidir. Buna göre Cizreli Suleyman Baz'ın 6 oğlundan biri Hevedi aşiretinin genel lideri kabul ediliyor. Hevediler kendilerı için bu nedenle Sılemani/Suleyman oğulları der. Şerefname'de Hevediler 10. yy'da Mervani beyliğini oluşturan 6 kürd aşiretinden biri olarak anılır. kaynak;Besnili Haco
Besni ilçesinde eski Besni diye bilinen Aşağı Şehir bölgesi tamamen Türkmenlerin yerleştiği bir coğrafyadır. Besni'nin şimdiki yeri Orta Şehir diye anılır. Yukarı Şehir ise Sarhan Mahallesi'nin olduğu yerdir. Orta ve Yukarı Şehirler yine Yerli diye anılan Türkmenler'in yaşadığı yerlerdir. Kaynak: Celal Toprak
Suvarlı, Adıyaman'ın Besni ilçesine bağlı bir beldedir. 1885" te Hevidi (idari bölge) [ Kürd hevidî/hevidan "aş."
Kürd yerleşimi (Hevêdi aşireti). Osmanlı döneminde Hevidi nahiyesi merkezi idi.
Bucak; Adıyaman iline bağlı olup Gaziantep, Kahramanmaraş ve Adıyaman illerinin birleştiği noktada bulunur. Suvarlı köyü, 1700'lü yılların başında 7 kişilik süvari birliği tarafından kurulmuştur.
Mahalleler: Adalet Mah. Hürriyet Mah. Cumhuriyet Mah.
HEVİDİ TARİHİ
7 OSMANLI SÜVARİSİNİN TORUNLARI
Hevêdî aşireti günümüze kadar varlığını sürdürmüş, Türkiye’nin ve Orta Doğu‘nun büyük aşiretlerinden biridir. Hevêdî kelime anlamı kürtçede ‘Beklenen’ anlamı olan ‘Hevêdî’ gelmektedir.
Bir çok yerde Hevidan, Hevedan adları kullansa da gerçek ismi Hevêdî’dir.
1718 yılı Temmuz ayında Osmanlı Devletin padişahı III. Ahmet’in Avusturya ile imzalanan Pasarofça Antlaşması ile başlayan lale devri başlamıştır. Osmanlı’nın savaşta uzakta kalması her yerde barışçıl davranması bazı yerlerde azgınlıklar başlamıştır. Bu bölgelerden biride Adıyaman ilinin Besni ilçesidir.
Besni köyünün Uzunköyünde yaşayan Ermenilerin orada yaşayan Kürt halkına zülüm etmeye başlamıştır. Kürt yöneticileri sıklıkla durumu Osmanlı’ya şikayet etse de bu duruma bir türlü çözüm bulunamamıştır. Bu durum son olarak III. Ahmet’in sadrazamı olan kavanoz Ahmet Paşa’nın kulağına gitmiştir. Ahmet Paşa emriyle yedi Osmanlı Süvarisi Adıyaman‘a gönderilmiştir. Bu yedi Süvaride 4 tanesi Kürt ve akrabadır. 2’si Araptır. Biri de Türk’tür. Süvarilerin gelme amaçları Adıyaman‘a yerleşmeleri ve oradaki zülmü azaltmasıdır. Emri alan 7 kişilik süvariler, Adıyaman Besni‘ye gelip Suvarlı köyünü kurmuşlardır. Onun için köyün ismi Suvarlı olmuştur. Hevêdî Aşireti 7 süvari de oluştuğunu, 4 suvarı Kürt, 2 Süvarı Arap ve 1 suvarı Türk olup, şu an Hevêdî aşireti Kürttür. Acaba Arap ve Türk Hevêdî'ler Kürtleşti mi? bununla ilgil geniş bir araştırma gerektirir.
Orada yaşayan halk, beklediğimiz askerler geldi onlara Hevêdî (Heviyame) beklediğimiz ismi vermişlerdi. Bu bilginin kaynağı Suvarlı köyü tarihçesinden inceleyebilirsiniz. Ayrıca 1729 yılında Osmanlı matbaasında basılan ilk eser olan el cevherinin yazdığı VanKulu lügatı eserinde Hevêdî aşireti kelimesinin ‘Beklenen’ anlamda yazdığını görürsünüz. Kaynak:Mekan Dursun
Hevêdî aşireti yıllar geçince o yedi süvariden aşiret çoğalmış ve Besni başta olmak üzere Türkiye’nin her yerine yayılmışlardır.
Hevêdî Aşireti sadece Türkiye değil, akrabaları Süriye, Irak ve İran'da da vardır.
Hevêdî aşireti liderlerinden Temo’nun başarısı
Hevêdî aşiretinin liderlerinden Cemil’in oğlu I.Temo ağa, Adıyaman Besni‘den Van’a gitmeye karar verir. Van’a gider İslam’a göre yaşadığı için sürekli Ermeniler tarafından rahatsız edilir. Bir Ermeni tayfası Temo’nun kapısına dalıp burayı terk etmesini ister. yoksa aileni öldürüp seni de Şeytan kayalıklardan aşağı atacağız. der Temo düşünür, çaresiz çocuklarını alıp kulpa yerleşir. Orada Çemi Goderne’ye yakın yerde yerleşir. Besni’de olan, Cemil bey, oğlu Temo’nun sürgün edildiğini duyunca kahrolur. Akrabası olan Sarıağaya haber salar. Kızı Fatoş’u diğer oğlu Araba vermesini ister. Arap biraz topaldır. Gözünde biraz sıkıntı vardır. Ama dinçtir. Sarıağa istemese de kızı verir. Arab’ın Fato’dan (Fatma) dokuz oğlu olur. Bunların en büyüğü yine ismi TEMO koyarlar. Zaman gelir TEMO büyür. Yağız bir delikanlı olur.
GENÇ TEMO AMCASI TEMO’NUN İNTİKAMI İÇİN YİNE VAN’A GİDER.
1750 yılında Adıyaman‘dan Van’a gider. Temo artık aşiret lideridir. Temo’nun cesareti ile aklıyla sivri zekası ile Temo, Arap‘ın oğlu Cemil’in torunudur. Amcasının Van’da bıraktığı topraklara geri dönmek ister. Babası karşı çıksa da Temo inat eder, yanına atı Zeryana binerek Van’a gider Bir zaman sonra şeytan vadisine gelir. Bir Ermeni evine el koyar. Etrafta toplanan Ermenilere arkasında 200 süvari ile geldiğini söyler. Her gün kasabada 200 yemek getirir. Civardaki Müslüman köylere dağıtır. Ermeniler Temo’nun 200 süvarisi olduğuna inanırlar. Oraları terkederler. Ermenilerle mücadele eder ve birkaç köyü ele geçir.
İşte TEMO’nun cesareti ve sivri zekası sayesinde Hevêdî’lerin Van Muradiye ilçesinde Goderme, Devetaş, Gümüştepe, Görecek ve Gülüçimen köyleri ele geçirmiştir. O köylerde çocukları olur.
Bismil merkezde ve Uğurlu, Çavuşlu, Koğuk köyü ‘Hevêdî’ köyleridir.
Hevêdî ‘ler işte bu 7 suvarıde çoğalmıştır. Arap‘ın biri lakabı ensardır.
Hevêdî aşireti Türkiye’nin 49 ilinde yaşayıp toplam 1 milyon 200 bin nüfusa ulaştığı, Hevêdî Dernekleri ifade ediliyor. Türkiye de Hevêdî aşiretinin 216 soyadına sahip olup, Kulp ilçesinde 33 köyü vardır. Hevêdî aşiretinde büyük âlimler çıkmıştır. İslama hizmet etmişlerdir. Toplam 100 köyden fazla köyleri vardır.
Bu bilgiler Kürtçe Klam'da alıntı yapılmıştır. Çok sayıda Klam vardır.
Hevêdî aşiretinin nasıl diğer yerlere yerleştiği konusunu anlatırsak uzun olur.
İşte Hevêdî köyleri.
TÜRKİYEDE İLLERE BAĞLI HÊVÊDİ KÖYLERİ
MEZRALAR HARİÇTİR
DİYARBAKIR KULPA BAĞLI KÖYLER
1-BARIN
2-GODERNÊ (TAŞ KÖPRÜ )
3-DEMİRLİ (TEMİRA)
4-GÜLEÇ (SAVÛŞA)
5-MÎLÎKA (DÜZCE)
6-MALÊ DUBÛRÎ
7-MALÊ HAFÊ
8-HEVÎKA
9-MALÊ DÎNARÊ
10- TILTEF
11-ÇIRIK (ÇUKURCA)
12-ORTAKÖY (DELKA)
13-KÛRİKA
14-DALÎT
15-KÜÇÜK BAĞCILAR (HACANA BIÇÛK)
16-BÜYÜK BAĞCILAR (HACANA MEZIN)
17-DOLU SALKIM (ALÎYA)
18-DÜZPELİT (KOÇERA)
19-BEYTÜLBEYAN
20-HEWRIK
21-KAMIŞLI (ZILEK)
22-UYGUR (HAVÎNGE)
23-ÖZBEK (ŞEHBUBA)
24-KERKA
25-BÊNÎN
26-MEEDA
27-GÜLLÜK (QOQAN) qoqan
28-ZEYREK (SEYREK)
29-AĞAÇLI (CIXSÊ)
30-AVAKEM (YOLUGÜZEL)
31-GOMA
32-CÊVSÊ
33-AKBULAK (QEMIKA)
BİSMİLE BAĞLI KÖYLER
34-ÇAVUŞLU KÖYÜ (KANYAEREBE)
35-KOXE
36- ŞEREFİKA (UĞURLU)
SİLVAN BAĞLI KÖYLER
37-ÇİĞDEMLİ KÖYÜ (KURBEYT)
38-SÊDENG
39-MALÊGIR
40-BAYRAMPŞA
ADIYAMAN BESNİYE BAĞLI HÊVÊDİ KÖYLERİ
1-SUVARLI
2-BİRİŞME (TOKLU)
3-KUZEVLERİ (MALE KALE)
4-KEYCELAN (KEVCALİ)
5-KARAKUYU
6-AŞAĞI KARAKUYU
7-BONCUK KÖYÜ (BONCUKAN)
8-KİLİSECİK
9-BEREKETLİ
10-ESKİ KÖY (DİKEVN)
11-EĞERLİ (CENCERE GORKAN)
13-UZUNKUYU (UZKAN)
14-GEDİKLİ
15-RISTEK (ZİRCE)
16-ŞEYNA (SARIYAPRAK)
17-KIDISLI (KARAGÜVEÇ)
18-SÖĞÜTLÜ (BIKAN)
19-YUKARI SÖĞÜTLÜ (BIKEJİRİN)
20-ÇAKALAN(ÇAKALLI)
21-ÇAKALLI MEMİBİŞ
22-ÇAMURCU
23-KARGALI
24-ÇORAK
25-KARALAR
26-KÖRTENLİ
27-KIRAÇHAYMA
28-ÇAYIROBASI
29-ÇAKIRHÖYÜK (KEYSUN)
VAN KÖYLERİ
MURADİYE BAĞLI KÖYLER
1-GONDERME
2-DEVETAŞ (KELEKA)
3-GÜMÜŞTEPE
4-GÖRECEK (MOZXAN)
5-GÜLÜÇİMEN
ÇALDIRAN BAĞLI KÖYLER
6-SELİK
7-AŞAĞI AYRANCILAR (DEVTİRİS)
8-AŞEKERA
ERCİŞE BAĞLI KÖYLER
8-HEVİRZONG
SİİRTE BAĞLI KÖYLER
1-ŞİYAN
2-SADE
3-FANSER
4-PERSEVENT
5-MUDUS
6-DEZLAK
7-BEYTERUNAJORE
8-MEZRE
9-BASKA
10-SİPRİSMA
11-KANİZOZAN
12- MİRUCA
BİTLİSE BAĞLI KÖYLER
AHLAT
1-OVAKIŞLA (PIRXUS)
2-GÜZELSU (TEPEWANG)
3-BAHÇE (BOXÇE)
MUŞ’A BAĞLI KÖYLER
1-KOD (TAN KÖYÜ)
2-BLATIĞ (BALKIR)
3-KOTANA (ÇİÇEKLİ KÖY)
4-MELEQEMERA (AYDOĞAN)
MARDİN KÖYLERİ
MİDYAT
1-ÜÇAĞIL (KOZA KÖYÜ)
2- OVABAŞI
AĞRI’YA BAĞLI KÖYLER
PATNOS
1-KONAKBEY (SIVENDELİ)
2-MOLAİBRAHİM
3-DEMİRÖREN (DAYDOK)
4-AŞAĞI KAMIŞLI (KAMIŞLIYA JIRİ)
5-UZUNCA (UZUNCE)
6-SEYİTHANBEY
7-ŞIĞTOKUL
8-KELEŞKOM
URFAYA BAĞLI KÖYLER
SURUÇ
1-MİZİR
2-CİNİKKOYLAR
BİNGÖLE BAĞLI KÖYLER
SOLHAN
1-DOĞUYELİ (TUTEL)
2-ARIKONAK (GIRVAS)
MALATYA GENELİNDE 1500 HANE EV VAR.
Bismil Haber Gazetesi araştırması
