Cami, İslam'ın önemli sembollerinden biridir ve 'topluluk bir araya getiren, Müslümanların Allah'ı anma, öğrenme ve öğretme faaliyetlerini gerçekleştirdiği yer' anlamına gelir. 'Allah'ın evi' olarak adlandırılan camiler, tarihsel olarak farklı kategorilerde inşa edilmiştir. Bu kategorilerden biri olan Ulu Camilerin kendine özgü bir hikayesi vardır.
Güç ve bağımsızlık sembolleri: Ulu camiler, İslam tarihinde güç göstergesi ve bağımsızlık sembolü olarak ortaya çıkmıştır. Bu camiler, bugün ilçe olarak bilinen ancak geçmişte şehir olarak kabul edilen yerlerde inşa edilmiştir. Dönemin sultanları ve beyleri tarafından Cuma namazlarının kılındığı en büyük camiler olmuşlardır. Örneğin, 1308'de Birgi'nin Germiyanoğulları ordusunda komutan olan Aydınoğlu Mehmet Bey, Birgi'yi Bizans'tan alarak bağımsızlığını ilan etmiş ve buraya bir Ulu Cami inşa ettirmiştir. Oğlu İsa Bey de Selçuk İsa Bey Camii'ni inşa ederek eski adı Alasuluk olan Selçuk'u beyliğin merkezi yapmıştır.
Türkiye genelinde toplam 118 Ulu Camii bulunmaktadır. Bu camilerin bazıları şehir merkezinde (41), bazıları ise ilçelerde (77) yer almaktadır. Bazı şehirlerde birden fazla Ulu Camii bulunmaktadır, bu durumun sebepleri ise dönemin fetih politikaları ve coğrafyasındaki farklılıklardan kaynaklanmaktadır.
Mimari açıdan Ulu Camiler, diğer camilerden farklılık gösterir. Günümüzde bile bu mimariye, estetiğe ve dayanıklılığa ulaşılamamıştır. Zorlu koşullara rağmen, İslam Medeniyeti'nin mimari açıdan ne kadar ilerlediğini gösteren bu mükemmel eserler, fethedilen bölgelerdeki en büyük mabetlerdi. Bu bölgelerde büyük mabet bulunmaması durumunda ise yeni bir cami inşa edilirdi. İnşa edilen camilerde bölgedeki diğer kültürlerin mirasını devraldıkları ve bunu benimseyip dışlamadıkları bir mesaj vermek amacıyla o bölgedeki mabet veya diğer yapıların kalıntıları kullanılırdı.
Ulu Camiler etrafında zaman içinde medrese, türbe, aşevi, han ve hamam gibi yapılarla zenginleşmiş ve külliye haline gelmiştir. Bu mekanlar, halkın bir araya gelip sohbet ettiği, muhtaç insanların ihtiyaçlarının vakıflar aracılığıyla karşılandığı yerlerdir. Ulu Camiler, taş ve ahşap işçiliğinin en güzel örneklerini sunar ve Anadolu'nun ve zamanın tanıkları olarak dini ve kültürel mirasın en değerli parçaları arasında yer alır.
Anadolu'nun Bazı Ulu Camileri :
Diyarbakır Ulu Camii
MS 639 yılında Müslümanlar tarafından Diyarbakır feth edilmiş ve kentin en büyük kilisesi olan Mar Toma Kilisesi camiye çevrilmiştir.Diyarbakır Ulu Camii, Anadolu'nun en eski ibadet yerlerinden biri olarak öne çıkar. Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah tarafından 1091 yılında restore edilmiştir.
1115'te yaşanan deprem ve yangın felaketinden sonra halkın katkılarıyla 1240 yılında yeniden yapılan cami, sadece Diyarbakır'ın değil, Anadolu'nun köklü ibadet mekanlarından biridir.
Divriği Ulu Camii
Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası: UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan bu muhteşem eser, taş oymacılığının en güzel örneklerinden biridir
1228 yılında başlayıp 1243 yılında tamamlanan kompleks, Süleyman Şah'ın oğlu Ahmet Şah ve eşi Melike Turan Melek tarafından yaptırılmıştır. Ahlatlı Hürrem Şah'ın mimarlığını üstlendiği bu eser, ziyaretçilerin dikkatini çeken nadide motiflerle süslüdür.
Divriği Ulu Camii, 1985 yılında UNESCO tarafından "Dünya Kültür Mirası" ilan edilmiştir. Evliya Çelebi, Ulu Camii hakkında "Methinde diller kısır, kalem kırıktır" demiştir.
Erzurum Ulu Camii
Erzurum Ulu Camii, "Atabey Camii" olarak da bilinen şehrin en büyük ibadet merkezlerinden biridir. Cami, 1179 yılında Saltuklu Melik Nasirüddün Muhammed Bey tarafından inşa edilmiştir. Beylikler döneminin nadide örneklerinden biridir ve 6000 kişilik bir cemaat kapasitesine sahiptir.
Caminin beş kapısı bulunur ve mimari açıdan farklılık gösterir. Kitabeler incelendiğinde cami, günümüze kadar beş kez onarımdan geçmiştir. Saltuklu Türk Beyliği dönemine ait bu muazzam yapı, Erzurum'un önemli turistik mekanlarından biridir.
Bursa Ulu Camii
1396-1399 yılları arasında Yıldırım Bayezid tarafından yaptırılan Bursa Ulu Camii, çok kubbeli camilerin en klasik ve büyük örneklerindendir. Caminin ortasında büyük bir şadırvan bulunur. Minberi ceviz ağacından oyma ve işlemeli bir yapıdır.
Minberin giriş kapısında altın yaldızla "Yıldırım Beyazıt Han tarafından hicri 804 (miladi 1399) yılında yaptırılmıştır" ibaresi yer alır. Caminin duvarlarında hat yazısıyla yazılmış çok sayıda levha bulunur.
Bursa'nın en önemli sembol eserlerinden biri olan caminin minberi 620 yaşındadır ve üzerinde galaksi ve güneş sistemlerinin sembolleri yer alır. Camiye girdiğinizde farklı duygular hissedeceğiniz kesindir.
Kahramanmaraş Ulu Camii
Anadolu'nun Kutsal Mekanları l Kahramanmaraş Ulu Camii
Dulkadiroğulları Beyliği'nden Alaüddevle Bey tarafından 1496 yılında inşa edilen Kahramanmaraş Ulu Camii, büyük ölçüde Selçuklu mimarisinin izlerini taşır. Mihrabı üçgen şeklindedir ve minaresi camiden ayrıdır. Cami, ahşap çatı ile yapılmıştır.
Yıllar içinde pek çok kez restore edilen cami, şehirdeki en popüler tarihi yerlerden biridir.
Mardin Ulu Camii
Cami-i Kebir olarak da bilinen Mardin Ulu Camii, Artuklu Beyliği'nin Mardin'e bıraktığı en büyük miraslardan biridir. 1190 yılında Artuklu hükümdarı tarafından yapılan cami, tek minareye sahip olmasına rağmen, inşa edildiği dönemde iki minareye sahipti.
Neden ve nasıl yıkıldığına dair birçok spekülasyon olsa da, hikayesini öğrenmenin en iyi yolu, yerel halkın ağzından dinlemektir.
